Historia Żychlina
TAJEMNICE PSZENICZNYCH ŁANÓW I DOBRZELIŃSKICH PÓL.
I wojna światowa – konflikt zbrojny trwający od 28 czerwca 1914 do 11 listopada 1918 (w latach 20. i 30. XX wieku nazywany „wielką wojną”) pomiędzy ententą tj. Wielką Brytanią, Francją, Rosją, Serbią, Japonią, Włochami (od 1915), Stanami Zjednoczonymi (od 1917) a państwami centralnymi tj. Austro-Węgrami i Niemcami wspieranymi przez Turcję i Bułgarię.
Tak zaczyna się wpis w Wikipedii mówiący o tych dramatycznych latach. Jak z tego widać, dwie potęgi starły się między sobą. A gdzie w tym wszystkim była Polska? No cóż, Polski na mapach Świata wtedy nie było, jako kraj, nie istnieliśmy. Podzielili naszą Ojczyznę pomiędzy siebie obce mocarstwa, a nasi rodacy walczyli wcieleni do obcych armii – armii zaborców. W ten sposób podczas I wojny światowej niejednokrotnie Polacy toczyli bratobójcze walki pod sztandarami wrogich sobie armii.
Taka sytuacja bardzo ciekawie opisana jest tu: . Fakt, opis nie dotyczy Żychlina, ale terenów nie tak znów odległych, bo oddalonych od naszego miasta zaledwie o około 50 km. Czy u nas też tak było? Czy tu też toczyły się tak okrutne walki? Czy tu także śmierć zbierała takie żniwo?
Wiadomym jest, że na łąkach w pobliżu rozwidlenia dróg do Luszyna i Kaczkowizny w listopadzie 1914 roku wojska niemieckie stoczyły zwycięską walkę z rosyjskimi. Zginęło wówczas ponad 200 żołnierzy walczących w armii rosyjskiej Jak podaje w swej monografii pan Franciszek Góreczny zostali oni pochowani na tych łąkach, zaś na wiosnę ich ciała przeniesiono do Luszyna, w okolice zabudowań dawnej gorzelni, gdzie do dziś dnia możemy oglądać postawiony przez Niemców kamienny obelisk.
Swych przeciwników w walce Niemcy uhonorowali napisem na obelisku (w języku niemieckim), który w tłumaczeniu brzmi: „Ku czci bohaterom, oni odpoczywają od walk.”
Również na łąkach, w miejscu pierwotnego pochówku poległych Rosjan Niemcy postawili obelisk (także stojący tam do dziś), na którym widnieje inskrypcja, którą tłumaczy się „Dzielnym Rosjanom”.
Czy bliżej Żychlina była stoczona jakaś walka? Jak podaje wspomniany wcześniej pan Franciszek Góreczny „W czasie I wojny światowej na terenie Żychlina nie zanotowano specjalnych wydarzeń wojskowych. Po przebytej bitwie pod Łodzią , w grudniu 1914 r. front niemiecko – rosyjski powoli przesuwał się ku wschodowi i przez kilka zimowych miesięcy ciężkie zmagania toczyły się na linii : Bzura-Rawka-Pilica…” A w Żychlinie w tym czasie „odbywały się […] drobne utarczki patroli, strzelanina między Rosjanami, przebywającymi w zachodniej części miasta, a Niemcami nacierającymi od strony Oporowa i mającymi za zasłonę cmentarz grzebalny.”
Do żadnych innych źródeł na ten temat nie dotarłam, ALE…. No właśnie, ALE……… . Ale istnieją stare mapy, na których w okolicy rozwidlenia bocznicy kolejowej prowadzącej do cukrowni w Dobrzelinie i do dzisiejszych zakładów EMIT jest zaznaczony cmentarz. JAKIŚ, dziś nieistniejący cmentarz.
Mapa wydana w 1924 roku, przedstawiająca stan z roku 1919. Cmentarz zaznaczony jednym, maleńkim krzyżykiem, widocznym gdy powiększy się mapę.
Ta mapa wydana została w 1940 roku, zaś przedstawia stan z roku 1936. Na niej cmentarz jest już w postaci kilku krzyżyków, więc lepiej widoczny. Oczywiście łatwiej go znaleźć także po powiększeniu mapy.
I drugie ALE, to nieliczne zachowane fotografie przedstawiające…… cmentarz żołnierzy niemieckich w Dobrzelinie. Cmentarz z 1914 i 15 roku, więc z I wojny światowej……. .
Sądząc z napisów umieszczonych na uwiecznionych na fotografiach tablicach na cmentarzu tym pochowanych było co najmniej około 80 żołnierzy. Żołnierzy niemieckich, ale…….. czy na pewno Niemców? Czy nie było wśród nich wcielonych do niemieckiej armii Polaków? Tego dziś już się zapewne nie dowiemy……
Część zamieszczonych tu fotografii udostępnili dla potrzeb powstania tej strony dyrektor Miejsko – Gminnej Biblioteki Publicznej w Żychlinie, pani Ewa Andrzejewska, oraz dr Piotr Stasiak, kustosz Muzeum – Zamku w Oporowie.
Czy ktoś z odwiedzających tę stronę pomoże w odczytaniu odręcznych adnotacji porobionych na zdjęciach?
Pan Józef Staszewski, który zakończenie II wojny światowej powitał jako kilkunastolatek pamięta, że cmentarz ten istniał jeszcze jakiś czas po zakończeniu tej wojny. Pamięta widoczne na fotografiach, stojące przodem do torów bocznicy kolejowej tablice z nazwiskami pochowanych, pamięta znajdujące się tam olbrzymie głazy oraz filary, czy też kolumny stanowiące coś w rodzaju bramy wejściowej na cmentarz…. .
To tyle pamięć ludzka i zachowane dokumenty….. Bo dziś w tym miejscu…. pięknie szumi łan zboża…… . I nawet ludzie mieszkający w pobliżu nie bardzo mają świadomość co było na tym polu….. .
I tylko pas, wyższej nieco i bujniejszej od pozostałej, roślinności pokazuje w przybliżeniu miejsce, wzdłuż którego były zapomniane dziś mogiły….
A teraz kolejne konkrety. Zadawałam sobie pytanie: skoro większa potyczka na naszym terenie była pod Luszynem, skąd w Dobrzelinie cmentarz wojenny? I to cmentarz wcale nie taki mały? No i….. przeszukując Internet w poszukiwaniu jakichś śladów natknęłam się na informację, że w cukrowni w Dobrzelinie był szpital – szpital dla rannych żołnierzy niemieckich.
Z informacji zawartych na stronie możemy się dowiedzieć, między innymi tego, że Karl Wagner urodzony 11 marca 1892 roku w Sigmaringen (Hohenzollern) został ranny 18 grudnia 1914 roku podczas walk koło Kozłowa Szlacheckiego, (walki nad Bzurą, niedaleko Sochaczewa, o których mowa w cytowanym tu wcześniej linku), zaś zmarł 28 grudnia 1914 roku w szpitalu wojennym w Dobrzelinie. Walczył w jednostce „Füs.-Rgt. 122” na pozycji „Ersatzreservist”…… . Czyżby był jednym z tu pochowanych? No cóż, pewnie tak…. Przytoczony tu przykład mówi nam, że do dobrzelińskiego lazaretu zwożono rannych żołnierzy niemieckich z nawet odległych pól walki. Jeśli nie udało się uratować im życia, zapewne byli chowani właśnie na tym, nieistniejącym dziś i zapomnianym cmentarzu.
Innym żołnierzem, który zmarł 16 stycznia 1915 roku w Dobrzelinie jest urodzony 21 maja 1887 roku w München (Bayern) Ludwig Schuster. Był szeregowcem, rezerwistą zapasowym (Ersatzreservist), zaś jego jednostką była „Gren.-Reg. Nr. 119, 1. Komp.” (dziękuję Krzysztofie „krzymen” za korektę) Gdzie walczył? Gdzie został ranny? Tego nie wiemy, ale możemy z prawie 100%-ową pewnością uznać, że on również został pochowany na tym cmentarzu. Informację na temat tego żołnierza przeczytamy tutaj.
Skąd jeszcze przywożono rannych do Dobrzelina? Skoro przebywał tu ranny z okolic Kozłowa Szlacheckiego, to być może i inni żołnierze walczący na froncie przebiegającym wzdłuż linii Bzury i Rawki też tu byli? Może ofiary użycia broni chemicznej w okolicach Bolimowa? A może ranni podczas walk pod Łodzia? Być może przywieziono tu także żołnierzy rannych podczas walki pod Luszynem…. ? Pytań dużo, odpowiedzi….. prawie wcale.
Jedno co nie ulega wątpliwości to fakt istnienia lazaretu oraz cmentarza. Można w różnych zbiorach kolekcjonerskich trafić na fotografie z tego szpitala wykonane przez jakiegoś pruskiego oficera, na których widać hale cukrowni wypełnione pryczami z rannymi, na fotografię około 30 żołnierzy (oficerów?) wykonaną w styczniu 1915 roku (kom oni byli? czy to męska część personelu szpitala?), na fotografię personelu pielęgniarskiego – głównie są to siostry zakonne – pracującego w tym szpitalu.
Ta fotografia, oraz fotografia jest bardzo znacząca, gdyż jest na niej około 70-ciu kobiet…. Myślę, że liczba ta dobitnie świadczy o wielkości szpitala, o tym ilu pacjentów mogło w nim być leczonych. Zresztą zdjęcia wykonane wewnątrz hal ukazują te ogromne pomieszczenia wypełnione pryczami z rannymi… . Ci, którym nie dane było przeżyć w wyniku odniesionych ran, byli chowani na dobrzelińskim cmentarzu….. .
DOBRZELIN SZPITAL POLOWY 1915 ROK.
Msza polowa? a może pogrzeb żołnierza? w każdym razie najprawdopodobniej I Wojna Światowa……….. miejsce nieznane.
A na zakończenie ciekawostka: fotografia pielęgniarek ukazała się w….. New York Times, w numerze wydanym 4 marca 1915 roku, zaś New York Times otrzymał w 1918 roku swoją pierwszą Nagrodę Pulitzera, za wiadomości i artykuły dotyczące I wojny światowej. Nagroda Pulitzera jest przyznawana corocznie od czerwca 1917 roku. I już w drugim roku jej przyznawania, laureatem został dziennik za opublikowanie między innymi fotografii z Dobrzelina.
Wpis i opracowanie tego ciekawego tematu zawdzięczamy Pani Agnieszce Olszewskiej . =========================================================================================
Poniżej zamieszczam kilka wycinków prasowych z tamtych lat dotyczących naszego miasta i ukazujących powolnie zbliżającą się pożogę wojenną .
Tak rosyjska propaganda szykowała się na nadciągające wydarzenia wojenne.
ZIMNY CHŁÓD, LETNIA SPIEKOTA, WSZYSTKO ZNIESIE NASZ WARTOWNIK.
CZERWIEC 1914 ROK.……….. normalne małomiasteczkowe sprawy i małe problemy miasta.
3 LIPIEC 1914 ROK. ……..majówka , wianki i pełna sielanka.
7 SIERPIEŃ 1914 ROK. ………..spokój w mieście i pochwała dla Komitetu Obywatelskiego.
Czytając gazety z roku 1914 roku mowa jest zawsze o ” naszych” wojskach – były to oczywiście oddziały rosyjskie . Polski jeszcze na mapie nie było.
14 SIERPIEŃ 1914 ROK. ………. Pierwsze pogłoski – Niemcy w Kutnie.
28 SIERPIEŃ 1914 ROK. ………. Pogłoski o forpoczcie wojsk niemieckich przed Żychlinem.
2 PAŹDZIERNIK 1914 ROK. ….. Mała panika w Żychlinie.
Co w tym czasie działo się w pobliżu Żychlina ????????????
1914 wejście wojsk pruskich do Łowicza . Dziennikarska relacja opisująca wejście wojsk pruskich do Łowicza.
Rosyjscy jeńcy pod Łowiczem.
Transport rosyjskich jeńców pod Łowiczem.
Niemiecki pomnik upamiętniający poległych żołnierzy w Łowiczu.
16 PAŹDZIERNIK 1914 ROK.….. Chwilowy popłoch.
13 LISTOPAD 1914 ROK. …….Ucieczka z miasta Komitetu Obywatelskiego. Wojna!
29 Listopad 1914 r. Słowo Polskie . ( wojna) ….. Wzmianka o Żychlinie .
Cytat z pierwszej strony ….
„Jedyną drogą wyjścia dla Niemców jest przebicie się na zachód linji Żychlin – Gąbin. Będą o to walczyli do ostatka, lecz jeśli się nie przebiją, to pierścień się zamknie i może okolice Brzezin i wybrzeża Mrogi staną się dla Niemców Sedanem. Ciche to i nieznane dziś nikomu okolice, ale tam właśnie stała kolebka Zawiszy Czarnego, który pod Grunwaldem podparł chwiejącą się chorągiew królewską….”
Niemiecka artyleria pod Brzezinami – 24 listopad 1914 r. – mal. L. Koch
Bitwa pod Łodzią – jedna z większych bitew I wojny światowej na froncie wschodnim.
Na pewno w Dobrzelinie znaleźli się nieliczni żołnierze niemieccy z tej bitwy.
Bitwa pod Łodzią – 6 grudzień 1914 r. – mal. Alfred Rolof.
Generał Litzman na czele oddziałów nacierających na trasie Łódź – Koluszki – listopad 1914 r. – mal. Martin Fros
Niemcy ostrzeliwują pozycje Rosyjskie nad Bzurą – listopad 1914 r.
30 Listopada 1914 r. Wojna .w całej Europie .
=====================================================================================
PONIŻEJ KILKA CIEKAWOSTEK DOTYCZĄCYCH NASZYCH TERENÓW – DOBRZELIN – ŻYCHLIN – PNIEWO.
22 grudnia 1914 roku w szpitalu wojennym w Dobrzelinie zmarł Josef Kofort .
Zmarł 22.XII.1914 r w Lazarecie Dobrzelin.
Służył w Zapasowym Pułku Piechoty nr 59 – jednostka wojskowa w pruskiej armii w pierwszej wojnie światowej. Gdzie mógł być ranny Josef Kofort?
Z HISTORII PUŁKU I JEGO DROGI BOJOWEJ.
1914 rok. 10 – 13 Listopad bitwa o Włocławek.
14 – 19 Listopad walczy w Gostyninie – Gąmbinie.
16 Listopad, Bialawy .
17- 18 Listopad na drodze Gostynin-Gąmbin .
19- 20 Listopad, inwazja na Sanniki.
20- 29 Listopad bitwa o Łódź .
26- 29 Listopad, Łowicz .
17 Grudzień — Zajęcie Łowicza.
Zmarł na pewno w Lazarecie Dobrzelin, czy został pochowany z wojskowymi honorami jak na zachowanych fotografiach – tego się nigdy nie dowiemy.
======================================================================================
JAK INNE NARODY PAMIETAJĄ O SWOICH ŻOŁNIERZACH?
Maleńkie miasteczko Mesekow, gmina Karstädt, w dalekiej Brandenburgi.
Kościół ewangelicki.
Jaką pamiątkę i ciekawostkę tu znajdujemy?
Tablica poległych mieszkańców podczas I wojny światowej.
Społeczność Mesekowa dla swych synów, którzy zginęli w I wojnie światowej.
=====================================================================================
W I Wojnie Światowej walczyli Polacy. Czy zasadnym jest pytanie – „po czyjej stronie”?
MIESZKANIEC NASZEGO MIASTA W WIRZE WOJENNEJ ZAWIERUCHY 1914 – 1917R.
РОССИЙСКИЕ НЕМЦЫ
В ИНОНАЦИОНАЛЬНОМ ОКРУЖЕНИИ: ПРОБЛЕМЫ АДАПТАЦИИ, ВЗАИМОВЛИЯНИЯ, ТОЛЕРАНТНОСТИ
Международная научная конференция
Проведена в Саратов, 14-19 сентября 2004 г. совместно с Международной ассоциацией исследователей истории и культуры российских немцев, Международным союзом немецкой культуры.
……………
Для первичной военной подготовки новобранцы направлялись в Московский военный округ и проходили обучение в его запасных батальонах.
Один из призванных был произведен в прапорщики. Это Шванке Адольф Эммануилович, крестьянин гмины Жихлин Кутновского уезда Варшавской губернии, родившийся в 1887 г., католик. Окончил Штуттгартский политехнический институт. В апреле 1915 г. направлен в школу прапорщиков инженерных войск. После присвоения офицерского чина 1 октября 1915 г. направлен в Запасный электротехнический батальон при Офицерской электротехнической школе, а по ее окончании 25 апреля 1916 г. прибыл в прожекторную роту 10-го Сибирского саперного батальона. Дальнейшую судьбу по документам батальона проследить не удалось.
W Saratowie 14-19 września 2004 r. odbyła się Międzynarodowa Konferencja Naukowa poświęcona badaniom nt. Historii i Kultury Rosyjskich Niemców, w obcym środowisku, ich problemom adaptacyjnym i zakłóceniom jakie niesie tolerancja lub jej brak dla innych narodowości.
Mamy tu ciekawostkę związaną z naszym miastem.
Dla podstawowego szkolenia rekrutów wojskowych w 1915 roku wysłano ich do Moskiewskiego Okręgu Wojskowego i tam przeszkoleni kierowani byli do różnych batalionów wojskowych.
Jeden z przeszkolonych awansował na podporucznika.
To Schwanke, Adolf Emmanuilovich Schwanke, chłop z gminy Żychlin pow. kutnowski – Gubernia Warszawska. Urodzony w 1887 roku, katolik. Ukończył studia na Politechnice w Stuttgarcie. W kwietniu 1915 r. został wysłany do szkoły podoficerów Korpusu Inżynierów. Po nadaniu mu rangi oficera 1 października 1915 r. został wysłany do oficerskiego batalionu inżynieryjno – elektrycznego. W końcu, 25 kwietnia 1916 przybył do 10 Syberyjskiego Batalionu Saperów . Dalsze jego losy są nieznane.
Gdzie mógł przebywać i jakie były jego prawdopodobne losy wojenne? Możemy prześledzić tylko informację na temat
jego batalionu.
10-ty Syberyjski Batalion Inżynieryjny utworzony na początku 1916r.
Później wszedł w skład 30 Korpusu w 8 Armii.
Pod koniec 1916r. 30 Korpus włączony w skład w 4 Armii bierze udział w I Wojnie Światowej na froncie rumuńskim.
Tak wyglądał mundur naszego, żychlińskiego podporucznika.
Czy brał udział w I wojnie światowej na Froncie Rumuńskim – tego możemy się tylko domyślać.
Front Rumuński – związek operacyjny połączonych wojsk Armii Imperium Rosyjskiego i Armii Królestwa Rumunii, walczących w czasie I wojny światowej po stronie ententy. Dowództwo zostało sformowane w grudniu 1916 roku na bazie dowództwa Armii Dunajskiej, a rozformowane w 1918 roku. Nominalnym dowódcą Frontu był król Rumunii, Ferdynand I. Faktyczne dowództwo spoczywało w rękach generałów rosyjskich.
Służył na pewno sumiennie i wzorowo temu godłu imperium rosyjskiego.
Żołnierze rumuńscy, 1917r. – sprzymierzeńcy rosyjskiego imperium.
Czy tak mogły wyglądać wojenne losy Adolfa Schwanke, mieszkańca naszego Żychlina?
======================================================================================